2025 च्या खरीप हंगामाला सुरुवात होण्याच्या उंबरठ्यावर असताना, (Kharif Season Crisis Maharashtra) पावसाने अजूनही समाधानकारक हजेरी लावलेली नाही. हवामान विभागाकडून यावर्षी जूनच्या दुसऱ्या आठवड्यात मान्सून दाखल होईल, असा अंदाज वर्तवण्यात आला होता आणि खरोखरच काही भागांमध्ये प्राथमिक स्वरूपाचा पाऊस झाला. पण त्यानंतरच्या काळात पावसाची स्थिती अत्यंत अनिश्चित झाली आहे. काही ठिकाणी ढगांची वर्दळ आणि तुरळक सरी झाल्या असल्या तरी संपूर्ण जिल्हाभर सरसकट आणि ओलावा निर्माण करणारा पाऊस झालेला नाही. परिणामी खरीप हंगामातील पेरण्या रखडल्या असून, शेतकरी वर्ग मोठ्या प्रमाणावर चिंतेत सापडलेला आहे.
पावसाचे आगमन होऊन आठवडा उलटून गेला
अकोला जिल्ह्यासारख्या कृषिप्रधान भागामध्ये पावसाचे आगमन होऊन आठवडा उलटून गेला तरी अद्यापही समाधानकारक पर्जन्यवृष्टी झालेली नाही. खरीप हंगामात मुख्यत्वे सोयाबीन, तूर, मूग, उडीद, कपाशी यांसारखी पिके घेतली जातात. ही पिके वेळेवर पेरली गेली तरच त्यांचा उत्पादन खर्च कमी होतो आणि दर्जा तसेच उत्पन्न अधिक चांगले मिळते. मात्र पावसाचा जोर वाढत नसल्याने, जमिनीमध्ये आवश्यक तितका ओलावा तयार झालेला नाही आणि त्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर पेरण्या रखडल्या आहेत. सध्याच्या स्थिती पाहता, यंदाही खरीप हंगामातील पेरण्या जुलै महिन्यापर्यंत लांबण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
हलक्या जमिनीत पेरणी केलेल्या पिकांवर मोठा धोका निर्माण
जून महिन्याच्या सुरुवातीस मेमधील माॅन्सूनपूर्व सरींमुळे काही भागांत पेरण्या सुरू झाल्या होत्या. शेतकऱ्यांनी पहिल्या सरींच्या ओलाव्यावर पेरण्या करत सुरुवात केली होती. पण हवामानाने पाठ फिरवल्याने हे प्रयत्न धोक्याच्या झोनमध्ये पोहचले आहेत. विशेषतः मध्यम आणि हलक्या जमिनीत पेरणी केलेल्या पिकांवर मोठा धोका निर्माण झाला आहे. वेळेवर पावसाची साथ लाभली नाही, तर या पिकांचे उगवण दर कमी होईल किंवा पिके वाळून जाण्याचा धोका संभवतो.
जिल्ह्यातील अकोला, पातूर, तेल्हारा, बाळापूर, मूर्तिजापूर आणि बार्शीटाकळी या तालुक्यांमध्ये थोड्याफार प्रमाणात पेरण्या सुरू झाल्या असल्या तरी जिल्हाभरातील बहुतांश शेतकरी अजूनही पावसाची प्रतीक्षा करत आहेत. शेतकऱ्यांनी बियाणे आणि खतांची आधीच खरेदी केलेली असून, केवळ पेरणीयोग्य ओलाव्याची वाट पाहत आहेत. कृषी विभागाने देखील यासंदर्भात अंदाज व्यक्त केला आहे की, एकदा समाधानकारक पाऊस झाला की मोठ्या प्रमाणावर शेतकरी पेरण्या सुरू करतील. त्यामुळे बियाणे व खतांचा साठा, मजुरांची उपलब्धता आणि मशागतीची तयारी हे सर्व घटक सध्या तणावाच्या स्थितीत थांबलेले आहेत.
संयमाची भूमिका घ्यावी
सध्याची हवामान स्थिती पाहता, शेतीसाठी योग्य पाऊस अजून यायचा आहे. हवामान खात्याचे अपडेट्स हे अनेकदा बदलत असतात, त्यामुळे शेतकऱ्यांनी पेरणीची घाई न करता थोडी संयमाची भूमिका घ्यावी, असे आवाहन कृषी विभागाकडून वारंवार केले जात आहे. एकदा जमिनीत पुरेसा ओलावा निर्माण झाला की, पेरणीच्या वेळेस पिकांची उगवण चांगली होते, रोपे जोमाने वाढतात आणि उत्पादनातही वाढ होते. त्यामुळे फारशा ओलाव्याशिवाय केलेली पेरणी, जोखमीच्या परिस्थितीत नेते आणि त्यातून नुकसान होण्याची शक्यता अधिक असते.
पावसाच्या वेळा आणि स्वरूपात सतत बदलपावसाच्या वेळा आणि स्वरूपात सतत बदल
दरवर्षी पावसाचा दरवळ आणि खरीप हंगामाची गती ही एकमेकांवर अवलंबून असते. यंदाच्या वर्षीही हीच स्थिती दिसून येत आहे. हवामानातील अनिश्चितता, ग्लोबल वॉर्मिंग, आणि स्थानिक हवामान चक्रांच्या प्रभावामुळे पावसाच्या वेळा आणि स्वरूपात सतत बदल होताना दिसत आहे. यामुळे पारंपरिक अनुभवांवर आधारित शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांना निर्णय घेणं अधिक अवघड झालं आहे. यावेळीही शेतकरी बियाणे, खते, कीटकनाशके अशा सर्व गोष्टींची पूर्तता करून तयार असतानाही, निसर्गाच्या एका घटकाच्या प्रतीक्षेत थांबले आहेत.
शेतजमीन अजून पावसाच्या प्रतीक्षेत!
जिल्ह्यातील खरिपाचे सरासरी क्षेत्र 4 लाख 32 हजार हेक्टर एवढे असून, 20 जून 2025 पर्यंत केवळ 68,242 हेक्टर क्षेत्रावरच पेरण्या झालेल्या आहेत. त्यात प्रामुख्याने सोयाबीनची लागवड सुमारे 38,130 हेक्टरवर झाली आहे, तर कपाशीची लागवड 21,391 हेक्टरवर झाली आहे. तूर 8,606 हेक्टरवर पेरली गेली असून मूग आणि उडीद यांची लागवड अद्याप नोंदली गेलेली नाही. यावरून हे स्पष्ट होते की जिल्हाभरात सरासरीच्या केवळ 15.80 टक्के पेरण्या आजवर झालेल्या आहेत, म्हणजेच जवळपास 84 टक्के शेतजमीन अजून पावसाच्या प्रतीक्षेत पडून आहे.
शेतकऱ्यांवर आर्थिक परिणाम
पावसाचा हा विलंब शेतकऱ्यांच्या मनात अनिश्चिततेचं सावट घेऊन आला आहे. अनेकांनी बँकेच्या कर्जावर खते-बियाणे घेतले असून आता पेरणीसाठी योग्य वेळेची वाट पाहत आहेत. जर पुढील आठवड्याभरात समाधानकारक पाऊस झाला नाही, तर पीकचक्र ढासळेल आणि याचे दीर्घकालीन परिणाम उत्पादनावर तसेच शेतकऱ्यांच्या आर्थिक स्थितीवर होतील.
निष्कर्ष (Conclusion):
या पार्श्वभूमीवर कृषी विभाग, हवामान शास्त्रज्ञ, आणि प्रशासन यांच्याकडून शेतकऱ्यांना वेळोवेळी मार्गदर्शन मिळत राहणं अत्यंत गरजेचं आहे. शेतकऱ्यांनीही हवामान खात्याचे अचूक आणि अद्ययावत अहवाल पाहूनच पेरणीसारखा महत्त्वाचा निर्णय घ्यावा. सध्या आवश्यक तो संयम, जागरूकता आणि सजगता बाळगल्यास पिकांचं नुकसान टाळता येऊ शकतं आणि खरीप हंगाम सावरण्याची शक्यता राखता येईल.
